SOBAREVA METLA
Odštampaj
Baletska groteska Sobareva metla / Le balai du valet Miloja Milojevića (1884–1946) premijerno je izvedena u okviru bala „1002. noć“, održanog u prostorijama hotela Kasina, 16. februara 1923. Ceo spektakl bio je prvi u nizu tematskih balova organizovanih povodom prikupljanja sredstava za izgradnju Umetničkog paviljona Cvijeta Zuzorić, a uz Milojevićev balet obuhvatao je izložbu, kostimirani bal i varijetetski program. U tom multiartističkom projektu učestvovali su brojni likovni umetnici, književnici, muzičari, igrači i glumci različitih generacija i estetskih nazora, okupljeni u zajedničkom buntu protiv umetničkih kanona i konvencionalnih podela na „klasične“ i „popularne“ vrednosti kulture i života. Njihova subverzivnost bila je bliska delovanju pariskih avangardnih umetnika koji su svojim eksperimentima iznenađivali svet. O tome su svedočili različiti segmenti beogradskog bala, od projekta enterijera „à la mode cubisme, l'art nègre et le cinéma“ do baletske groteske koju su, zajedno s Milojevićem, osmilili Marko Ristić, tekstopisac, Aleksandar Deroko, autor scenografije i koreografkinje Klavdija Isačenko i Jelena Poljakova.
Po Ristićevom tekstu delo je „psihološki balet jave i sna“ o zbivanjima „u pesnikovoj glavi“ iz koje izvire niz ličnosti i situacija usmerenih na identitetska traganja u sferi poetske deformacije stvarnosti. Predstavljeni u analogiji sa tehnikom filmskog kadriranja, sadržaj i formalna struktura teksta negiraju dinamički kontinuitet misaonog procesa, što je snažno podstaklo Milojevića da eksperimentiše na načine koji su atipični za njegov opus. U stvaralačkoj bliskosti sa delima francuske „Šestorice“ i posebno sa Satijevim (Erik Satie) baletom Parada, kompozitor se upušta u kombinovanje zvučnog, vizuelnog i verbalnog medijuma, a postupke kolažne tehnike podiže na nivo estetskog i oblikotvornog principa dela. S lakoćom uspostavlja distancu prema citatnosti i simulaciji muzike romantizma, impresionizma i komercijalizovanih formi tadašnje popularne kulture – valcera, fokstrota i sevdalinke. Bilo da im pristupa intencionalno, kao gotovim objektima u njima neprimerenom zvučnom okruženju, ili da ih parodira svojim muzičkim intervencijama i tekstualnim opaskama, on negira konvencije i postiže nove zvučne kombinacije, a s jasnim vanmuzičkim implikacijama datim u rasponu od šale i ironije do groteske i persiflaže. Milojević se prepušta i kritičkom samoispitivanju, distancirajući se od estetike i stvaralačkog smisla većine sopstvenih dela, pokazujući još jedno, ali izmešteno i ekscesno lice svog stilski heterogenog opusa. Dopunjavajući i sam Ristićev tekst novim dimenzijama traganja za identitetom, Milojević zaokružuje jedan eksperiment koji je kao deo kritičarskog bunta beogradskog balskog spektakla ostao da svedoči o ranim avangardnim ostvarenjima srpske umetnosti, stvaralački aktuelnim u internacionalnim razmerama.
mr Biljana Milanović, muzikolog